Σύντομη ιστορία του ραδιοφώνου

Έχουν περάσει 100 χρόνια, από τότε που γεννήθηκε πραγματικά η ραδιοφωνία. Πριν, κάθε μορφή επικοινωνίας απαιτούσε κάποιο είδος φυσικής ζεύξεως –τα καλώδια, για παράδειγμα,  χρησιμοποιούνταν στα τηλέφωνα και τους ηλεκτρικούς τηλεγράφους, που σήκωναν το βαρύ φόρτο της κάλυψης των επικοινωνιακών αναγκών στις αναπτυγμένες τεχνολογικά χώρες. Το 1887, ο Γερμανός Heinrich Hertz (Χάινριχ Χερτζ), απέδειξε πρώτος τη φυσική ύπαρξη των ραδιοκυμάτων και το 1894 έγινε από τον Sir Oliver Dodge (Σερ Όλιβερ Ντοτζ) στην Αγγλία η πρώτη δημόσια επείδιξη ότι τα ραδιοκύματα μπορούσαν να μεταφέρουν μηνύματα σε αποστάσεις μερικών εκατοντάδων μέτρων. To 1895 o Gulielmo Marconi (Γκουλιέλμο Μαρκόνι), ένας Ιταλός, έφερε σε πέρας παρόμοια πειράματα και κατά τη διάρκει του 1896 έκανε πρώτος επίδειξη ραδιοφωνικής επικοινωνίας από την οροφή των κεντρικών γραφείων των Γενικών Ταχυδρομείων στο Λονδίνο, προς την πεδιάδα του Salsbury (Σάλσμπερι) στη νοτιοδυτική Αγγλία, μια απόσταση περισότερο από 2km. H πιο συναρπαστική επίδειξή του ήταν το 1901 όταν απέδειξε ότι μπορούσαν να σταλούν ραδιοφωνικά μηνύματα επάνω από τον Ατλαντικό, μεταξή Corwale και Newfoundland (Κορνουάλης και Νιουφάουντλαντ), μια απόσταση 3200 km περίπου.

Το πρώτο αμερικάνικο ραδιοφωνικό πρόγραμμα μεταδόθηκε από τον πειραματικό ραδιοφωνικό σταθμό του Reginald A. Fessenden (Ρέτζιναλτ Φέσσεντεν) στο Brand Rock (Μπραντ Ροκ) της Μασσαχουσέττης, την παραμονή των Χριστουγένων του 1906. Το πρόγραμμα περιείχε μουσική από πλάκες φωνογράφου, σόλο βιολιού και ομιλία του ιδρυτή του. Πολλοί επίσης πειραματικοί σταθμοί άρχισαν να λειτουργούν όταν οι αναγκαίοι περιορισμοί, που υπήρχαν για τη χρήση διάφορων μηκών κύματος για πολεμικούς σκοπούς, άρθηκαν κατά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μερικοί θεωρούν ότι η γέννηση της σύγχρονης ραδιοφωνίας έγινε το βράδυ της 2ας Νοεμβρίου του 1920, όταν ο σταθμός KDKA βγήκε στον αέρα ανακοινώνοντας τη νίκη των προεδρικών εκλογών από τον Harding (Χάρντινγκ), αντίπαλο του Cox (Κοξ). Οκτώ ραδιοφωνικοί σταθμοί είχαν τεθεί σε λειτουργία μέχρι το τέλος του 1921 και ένα χρόνο αργότερα υπήρχαν ήδη 564, προκαλώντας κάποια συμφόρηση στα ραδιοφωνικά προγράμματα.

Στην Αγγλία, η πρώτη επιτυχημένη εκπομπή φωνής έγινε το 1919. Μέχρι το 1921 είχαν εκδοθεί 150 άδειες ερασιτεχνικής εκπομπής ενώ το ίδιο έτος ο ίδιος ο Μαρκόνι άρχισε μεταδόσεις από τον Οίκο Marconi στο Λονδίνο, χρησιμοποιώντας το διακριτικό σήμα κλήσεως 2LO, που έγινε πολύ γρήγορα γνωστό. Μέσα σε λίγους μήνες το Βρετανικό Ταχυδρομείο κάλεσε σε συνάντηση τους κατασκευαστές  της τότε αναπτυσσόμενης βιομηχανίας και επήλθε συμφωνία για το ξεκίνημα ενός συστήματος ραδιοφωνίας στη Βρετανία, που θα περιελάμβανε μόνο μια εταιρία, την Βρετανική Εταιρία Ραδιοφωνίας (British Broadcasting Corporation, το γνωστό BBC) και η οποία κατέχοντας το κυβερνητικό μονοπώλιο, άρχισε το 1922, με τρεις σταθμούς, μεταδόσεις στις μεγαλύτερες πόλεις, του Λονδίνου, του Μπέρμιγχαμ και του Μάντσεστερ, ενώ γρήγορα άνοιξε και άλλους επαρχιακούς σταθμούς. Τοπικές εμπορικές εκπομπές δεν επετράπηκαν παρά μονό το 1970, (παρότι το μονοπώλιο έσπασε με την ίδρυση της Ανεξάρτητης Αρχής Τηλεόρασης το 1954).

Στην Ευρώπη οι τακτικές εκπομπές άρχισαν το 1919 στη Χάγη της Ολανδίας το 1919. Πειραματικοί σταθμοί βγήκαν στον αέρα στη Δανία το 1921 και το Κρατικό Σύστημα Ραδιοφωνίας (State Broadvasting System) ξεκίνησε το 1925. Ραδιοφωνικές εκπομπές ξεκίνησαν στο Μόντρεαλ το 1920, στο Παρίσι το 1921 και στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας το 1923, ενώ ο κατάλογος των χωρών που διέθεταν ραδιοφωνία μάκρυνε γρήγορα. Η Ινδία, η Βομβάη και η Καλκούτα διέθεταν σταθμούς το 1927.

Ο αριθμός των ραδιοφωνικών σταθμών αυξήθηκε σε όλο τον κόσμο από 600 περίπου (κατά το τέλος του 1925), σε 1300 (το 1935), ενώ υπήρχαν τουλάχιστο 10.000 σταθμοί στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Παρά τις ατέλειες των πρώτων εκπομπών, τις μεγάλες δυσχέρειες στη λήψη του σήματος και τα οχληρά παράσιτα, ο αριθμός των ληπτών μεγάλωνε μέρα με τη μέρα καταπληκτικά και άρχισε να εμφανίζεται μια μορφή «ραδιοφωνικής επιδημίας», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε η μανία που έπιασε τον κόσμο. Στην ταχύτητατη εξάπλωση συνέβαλε και ο ραδιοερασιτεχνισμός, καθώς και οι διάφορες ραδιοηλεκτρικές εταιρίες, που για να αυξήσουν την κατανάλωση των προϊόντων τους, ίδρυσαν, με δικά τους έξοδα, ραδιοφωνικούς σταθμούς, που εξέπεμπαν προγράμματα κανονικά. Με υποστήριξη των εταιριών αυτών παράλληλα εκδόθηκαν πλήθος εκλαϊκευτικά περιοδικά, στα οποία δίνονταν και οδηγίες για τον τρόπο συναρμολόγησης δεκτών με εξαρτήματα, που διατίθεντο σε πολύ χαμηλές τιμές.

Όπως είχε προβλεφθεί, η συμφόρηση και η επικάλυψη των μηκών κύματος που ήταν σε χρήση, λόγω της ραγδαίας αύξησης των ραδιοφωνικών σταθμών, έγινε γρήγορα ένα σοβαρό πρόβλημα. Οι πρώτες διεθνείς συμφωνίες, που περιελάμβαναν ένα μεγάλο αριθμό κρατών, έγιναν το 1932 από τη Διεθνή Ενωση Τηλεπικοινωνιών, που δημιουργήθηκε γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό.
Παρά τις αποτυχίες για τη σύναψη συμφωνίας για τη διευθέτηση των μηκών κύματος μεταξύ κομμουνιστικών και μη περιοχών, περαιτέρω συμφωνίες στις δεκαετίες του 1940 και 1950 παραχώρησαν στη ραδιοφωνία 3 περιοχές μηκών κύματος: στα μακρά (150 με 550 kHz), στα μεσαία (500-1710 kHz) και στα βραχέα (2.200 με 30.000 kHz). Καθώς ο αριθμός των σταθμών στα υπάρχοντα μήκη κύματος γινόταν ολοένα και μεγαλύτερος προκαλώντας συμφόρηση, οι σταθμοί των ευρωπαϊκών χωρών και ιδιαίτερα δε των ΗΠΑ στράφηκαν όλο και περισσότερο στη χρήση των πολύ υψηλών συχνοτήτων (VHF) στην περιοχή μεταξύ 87,5 και 100.

Στην πρώτη αυτή φάση της ραδιοφωνίας, διαπιστώθηκε ταυτόxρονα και η τεράστια σημασία που έχει όχι μόνο για την ψυχαγωγία των λαϊκών μαζών αλλά και για την άνοδο της πολιτιστικής τους στάθμης. Το στοιχείο αυτό μάλιστα έγινε αιτία να ενδιαφερθούν οι υπεύθυνες κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών για τη συστηματική οργάνωση της ραδιοφωνίας, όπως έγινε στη Βρετανία. Παράλληλα, γεννήθηκε η ανάγκη να οργανωθεί τόσο το σύστημα εκμετάλλευσης όσο και η τεχνική των ραδιοφωνικών σταθμών, για να εξυπηρετούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον κόσμο (η οργάνωση δηλαδή ενός ραδιοφωνικού σταθμού, που να εκπέμπει πρόγραμμα σε καθορισμένες ώρες του εικοσιτετραώρου, κάτι που απαιτεί σοβαρές δαπάνες).

Η ισχυρή επιρροή που μπορεί να ασκήσει το ραδιόφωνο στη φαντασία των ακροατών αποδείχτηκε ευρέως το βράδυ της 30ης Οκτωβρίου του 1938. Πρόκειται για τη ραδιοφωνική εκπομπή “The Mercury Theatre on the Air” (Το Θέατρο του Ερμή στον Αέρα), μια ωριαίας διάρκειας θεατρική σειρά υπό την παραγωγή και τη διεύθυνση του Orson Welles (Όρσον Γουέλς). Τη νύχτα των Αγίων Πάντων, το πρόγραμμα περιείχε μια δραματοποίηση του “Πολέμου των Κόσμων” (War of the Worlds), του H.G. Wells, σχετικά με την κατάκτηση της Γης από τους Αρειανούς. Η παρουσίαση ήταν τόσο ρεαλιστική, ώστε, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι επρόκειτο μόνο για ένα θεατρικό έργο, εκατομμύρια ακροατές πανικοβλήθηκαν μπροστά στην ιδέα τρομακτικών τεράτων και καιόμενων πόλεων

Η χρυσή εποχή του παγκόσμιου ραδιοφώνου κράτησε λίγο περισσότερο από 30 χρόνια –από το 1925 περίπου, έως το 1956– πριν η τηλεόραση αρχίσει να παγιδεύει τα ακροατήρια με οπτικά προγράμματα πανομοιότυπα με αυτά του ραδιοφώνου.  Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών αυτών, οι ακροατές αφοσιώθηκαν σε μια μορφή ψυχαγωγίας που επέτρεπε αυτό που η τηλεόραση δεν μπορεί να επιτρέψει –άφηνε ελεύθερη τη φαντασία. Μπροστά στο φόβο που τους δημιουργήθηκε για μια εισβολή από το διάστημα, ενθουσιάζονταν με τους εβδομαδιαίους διαλόγους μεταξύ του Edgar Bergen (Έντγκαρ Μπέργκεν) και του Charlie McCarthy (Τσάρλι Μακ Κάρθι). Οι δύο εκφωνητές ήταν τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, ώστε ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο πιο αστείος εκ των δυο ήταν μια ξύλινη κούκλα.

Τα ακροατήρια κοκάλωναν με τα προγράμματα Inner Sanctum Mysteries (Μυστήριο στα Ενδότερα Ιδιαίτερα Δωμάτια) και Lights Out (φώτα σβηστά), απορούσαν με τους γρίφους (quiz) και γελούσαν με τα αναρίθμητα κωμικά προγράμματα. Οι νοικοκυρές άγουγαν σαπουνόπερες –ημερίσιες σειρές με δραματική και ρομαντική προσέγγιση, ενω τα παιδιά τις καθημερινές περιπέτειες του Captain Midnight (Κάπτεν Μίντναιτ =Καπετάν-Μεσάνυχτα) Little Orphan Annie, και Jack Armstrong, the All-American Boy. Το σούρουπο, τέλος, οι ενήλικες παρακολουθούσαν το 15λεπτο δελτίο ειδήσεων από τον Elmer Davis τον Gabriel Heatter, ή τον H.V. Kaltenborn.

Στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα ήδη από το 1923 άρχισε μια προσπάθεια εγκατάστασης ραδιοφωνικού πομπού. Οι πειραματισμοί κράτησαν αρκετά χρόνια. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός εξέπεμψε στη Θεσσαλονίκη με ιδιωτική πρωτοβουλία από το ραδιοηλεκτρολόγο Χρήστο Τσιγγιρίδη το 1928, και 20 ολόκληρα χρόνια λειτούργησε στην πόλη, μεταδίδοντας τακτικά εκπομπές. Ο πρώτος όμως εθνικός ραδιοφωνικός σταθμός ιδρύθηκε και λειτούργησε στην περιοχή Αθηνών, αφού στις 25 Μαρτίου του 1938 εγκαινιάστηκε από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β΄, ενώ το 1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.) που ανέλαβε την ευθύνη λειτουργίας του σταθμού. Αμέσως μετά την απελευθέρωση άρχισαν να ιδρύονται κι άλλοι σταθμοί σε διάφορες πόλεις της χώρας που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Ε.Ι.Ρ., καθώς και πολλοί στρατιωτικοί σταθμοί, υπό τη δικαιοδοσία των ενόπλων δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ).
Στα πλαίσια τη γενικής εκσυγχρονιστικής προσπάθειας και προσαρμογής των δομών στα στανταρ της ΕΟΚ, την τελευταία εικοσαετία μόλις, εκσυγχρονίστηκε και ο θεσμός της ραδιοφωνίας. Με το νόμο 1730/1987 ιδρύθηκε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, που λειτουργεί με τη μορφή ανώνυμης εταιρίας με έδρα την Αθήνα (Ε.Ρ.Τ. Α.Ε.). Με την Υποργική απόφαση 14631/Ζ2/2691/29.5.87 καθορίστηκαν οι προϋποθέσεις και οι όροι ίδρυσης ραδιοσταθμών τοπικής ισχύος, από Δήμους και κοινότητες. Τέλος με το προεδρικό διάταγμα 25/1988 τέθηκαν οι όροι ίδρυσης τοπικών ραδιοφωνικών σταθμών και από φυσικά ή νομικά πρόσωπα.

ΠΗΓΗ: Σύντομη ιστορία του ραδιοφώνου | Ραδιόφωνο (radiofono.gr)